Stres, fiziksel, zihinsel ya da duygusal zorlanma durumundaki gerginliktir. Kötü bir durumu çağrıştırsa da gerçekte normal ve sağlıklı bir yanıttır. Stres bir hastalık değildir ve herkesin hayatının bir parçasıdır. Sizi faaliyete geçmeye, düşünmeye zorlar; hayatınızı daha üretken ve anlamlı hale getirir. Örneğin işinizde yükselmek teşvik edici, keyiflendirici olabilir ama hayatınızdaki yeniliklere uyum sağlamak için gerekli değişiklikler gerektirdiğinden streslidir. Evlilik, çocuk sahibi olmak gibi hayatınızdaki daha birçok mutlu olay aynı nedenle stres kaynağıdır; ancak büyük değişimleri de beraberinde getirir.
Kişiler strese karşı farklı şekillerde yanıt verirler. Stresle başa çıkma şekliniz sizin olumlu ya da olumsuz olarak etkilenmenizde belirleyici olur. Bazısına keyif veren durum bir başkası için yorucu olabilir. Hayatınızın bir döneminde stres kaynağı olan bir olay başka bir döneminde heyecan verici hale gelebilir. Örneğin, planlanmamış bir hamilelik stres yaratacakken, aile kurmaya hazır olunan durumda sevinç kaynağı olacaktır.
Stres sağlığınızı etkiler. Tehlikeye karşı vücut, kan dolaşım sistemine adrenalin ve diğer stres hormonlarını salgılar. Salgılanımla kalp hızı artar, kan basıncı yükselir ve kaslarda gerginlik oluşur. Bu yanıtlar kişiye stres kaynağıyla baş etme ya da stresten kaçma enerjisi verir. Eğer stres uzun sürerse, stres hormonları sürekli yüksek oranda kanda kalırsa hipertansiyon, diyabet, kalp hastalıkları, kanser ve enfeksiyonlara kolay yakalanma durumuyla karşılaşılabilir. Stres damarlarınızı ve bağışıklık sisteminizi de yaşlandırabilir. Vücudumuz bir yandan kendini korumak için daha az miktarda antikor üretmeye başlar, bir yandan da vücudun işlevleri için önemli vitaminlerde düşüş gözlenir.
Stres sağlığınızı başka yönlerden de etkileyebilir. Uykunuza yaptığı etkiyle yorgunluk, gün içinde huzursuzluk, günlük işlere daha olumsuz yaklaşım gibi sorunlar ortaya çıkabilir. Üstesinden gelinmemiş stres kişide çaresizlik duygusu yaratır ve en çok ihtiyaç duyduğu zamanda kişinin, ailesi ile arkadaşlarından uzaklaşmasına neden olur.
Stres sebepleri
- Gerçek tehlike.
- Fiziksel ve duygusal stres.
- Keder (sevilen kişinin ölümü ya da iş kaybı).
- Kafein içerenler de dahil bazı ilaçlar.
- İlaç çekilmeleri (uzun süre bağımlı kalman ilaçların bırakılması).
- Kötü beslenme.
- Hiperventilasyon sendromu.
- Hipertiroidizm (toksik guatr).
Stresle mücadele
Stres kişileri faklı şekillerde etkiler. Çoğu insan stresle başa çıkmanın yolunu, en azından bir dereceye kadar, öğrenir. Stresin hayatınıza olumsuz etki etmesini engellemek için yapabileceğiniz birçok şey vardır. Örneğin yapmakta olduğunuz işi bırakın ve arkanıza yaslanın, rahatlayın, düşüncelerinizden uzaklaşın, birkaç derin nefes alın. Bunlar rahatlamanıza yardımcı olabilir.
Sorunu çözmenin ilk yolu strese neyin neden olduğunu bulmaktır.
Hayatın sorunlarıyla başa çıkabilmek için ilaç bağımlısı haline gelmemeye dikkat edilmelidir. Uzun süreli etkili olsa bile bu tip ilaçlar sorunu kökünden halletmeyecektir. Özel bir diyet önerilmez, ama kafein ya da uyarıcı içeren gıdalardan ve alkolden kaçınılmalıdır.
Sizi dinleyecek, sorunlarınızı paylaşacak kişiler bulun. Aile desteği çoğu zaman rahatlama sağlar. Hislerinizi ve düşüncelerinizi yüksek sesle ifade edin. Arkadaşlar, aile, komşular tedavide rol oynayabilir.
Sessiz, sakin, rahat bir ortam önerilir. Kas gerginliğini azaltmak için rahatlama teknikleri öğrenin. Enerji harcatacak aerobik gibi egzersizleri uygulayın. Uyum ya da konsantrasyon zorluğu gibi anksiyetenin etkileri üzerinde fazla durmayın. Anksiyete düzeldiği zaman bu sorunlar de yok olacaktır.
Şiddetli duygusal travmaları atlatma
İstatistik olarak nüfusun yarısı her yıl önemli bir yaşam olayıyla yüz yüze gelir. Aile üyelerinden biri hastalanabilir ya da ölebilir. Birileri sizi dava eder ya da işinizi kaybedersiniz. Malî sıkıntılarınız olabilir ya da taşınmak zorunda kalabilirsiniz. Evliliğiniz sonlanabilir ya da çocukluk çağında yaşadığınız bir travma sizi hâlâ etkiliyor olabilir.
Stresle başa çıkmak, zorluklan aşmak için çeşitli yollar vardır, ama ya yaşadıklarınız size çaba göstermenizi engelleyecek kadar fazla geliyorsa? Ya kendinizi her şey üzerinize geliyormuş gibi hissediyorsanız? Böyle durumlarda profesyonel yardım almak için tereddüt etmeyin. Bir psikiyatrist ya da psikolojik danışman size yol gösterebilir, insanlar yıllar boyunca böyle durumlarda bir profesyonelin yardımını almaktan kaçındılar. Oysa elinizdeki her şeyi kullanıp da hâlâ sorunlarınıza çözüm bulamadığınızda geriye kalan tek yol dışarıdan yardım aramaktır. Neyse ki son yıllarda bu tür sorunları olan kişiler artık profesyonel yardıma başvurmaya daha istekli hale gelmeye başlamıştır.
Ruh sağlığı çok karmaşık bir olgudur. Krizde olan kişiler genellikle bir sorunu olduğunu inkâr eder. Alkoliklerle birlikte yaşayanların sorunu alkoliklerden daha fazla hissetmesinin nedeni budur. Bazı ruhsal ve duygusal durumların psikolojik unsurların yanı sıra biyolojik unsurlarla da ilişkisi vardır. Örneğin çeşitli depresyon türleri beyindeki bazı hormon değişiklikleriyle ilgilidir. Böyle durumlarda ilaçlar yararlı olabilir. Psikoterapi de öyle. Genellikle en iyi sonuç ikisi birlikte uygulandığında alınır.
Stres işaretlerinden herhangi birini ya da birden fazlasını hissediyorsanız stresinizi azaltmaya ihtiyacınız var demektir, işte size uygulayabileceğiniz bazı fikirler:
Ruh halinizi düzeltin; karbonhidrat tüketin
Gün sonunda rahatlamak istiyorsanız, karbonhidrat bakımından zengin bir yemek yiyin. Karbonhidratlar (patates, tatlılar, makarna ve pirinç) sizi sakinleştiren bir nörotransmitter olan serotoninin salgılanmasını tetikler. Pirinç, makarna, patates, ekmek, yağsız patlamış mısır ve düşük kalorili bisküviler iyi karbonhidratlı rahatlama için yeterli olacaktır. “Tatlı yiyelim, tatlı konuşalım” doğru ve hoş bir atasözüdür.
Lifli beslenmeyi deneyin
“Stres sıklıkla doğrudan bağırsaklarımıza gider.” Bu da kabızlık ve kramplar anlamına gelir. Bu sorunları engellemek için hazım sisteminizin hareket etmesini sağlayan lifli gıdalarla beslenmeyi öneriyoruz. Günde 25 gram lif alacak şekilde beslenmeyi ayarlamak gerekiyor. Bu da daha fazla meyve, sebze ve tahıl yemek gerektiği anlamına geliyor. Kahvaltıda meyve suyu yerine meyve yiyebilir ve tahıllı müsli (cereal) tüketmeyi deneyebilirsiniz.
Ruh halinizi ayarlayın; balık yiyin
Kendinizi yorgun hissediyorsanız rahatlamanın hiçbir yararını göremezsiniz. Akşam yorgunluklarını engellemek için yağsız et, balık ya da tavuktan oluşan yüksek proteinli bir öğle yemeği yemeyi öneriyoruz. Proteinler, stres altında zihinsel performansın daha iyi olmasını sağlayan bir aminoasit olan tirozin bakımından oldukça zengindir.
İş yükünüzü azaltın
Hayatınıza bir bakın. Aynı anda birçok şeyi yapmaya mı çalışıyorsunuz? Eğer hem şirketin futbol takımındaysanız, hem küçükler takımına koçluk yapıyorsanız, bu arada çeşitli derneklerde çalışıp akşamları da kızınızı piyano dersine yetiştiriyor ve kendinize bir akşam bile ayırmıyorsanız, taşıyabileceğinizden fazlasını kaldırmaya çalışıyorsunuz demektir. Bunlar arasında bir seçim yapın ve size hangisini yapmak daha fazla zevk veriyorsa onu yapıp diğerlerini boş verin.
Sadece “hayır” deyin
Bazen sınırlarınızı çizmek zorunda kalabilirsiniz. Aşırı stres altında olan insanlar genellikle kendilerini ifade edemezler ve her şeyi yutarak, “Bunu yapmak istemiyorum” ya da “Yardıma ihtiyacım var” demek yerine bütün işleri kendi başlarına halletmeye çalışırlar. Böylece kaldırabileceklerinden çok daha fazlasını yüklenirler.
